Nadzór sądowy nad organizacjami

Jak już powyżej zostało zaznaczone, nadzór nad organizacjami pełnią sądy oraz władze administracji publicznej. Nadzór sądowy nad organizacją pozarządową odbywa się od samego początku istnienia organizacji, co wiąże się z badaniem przez sąd rejestrowy wniosku o wpis podmiotu społecznego do Krajowego Rejestru Sądowego. 

Do Krajowego Rejestru Sądowego wpisowi podlegają stowarzyszenia rejestrowe, fundacje, samodzielne publiczne zakłady opieki społecznej, a także inne organizacje społeczne i zawodowe. W trakcie badania wniosku o wpis do rejestru, sąd sprawdza przez pryzmat zgodności z prawem dokumenty dołączone do wniosku. Na tym etapie sąd sprawdza czy dane osobowe członków założycieli organizacji, a także członków organów organizacji są prawdziwe. 

W sytuacji, gdy istnieją wątpliwości co do legalności wniosku o wpis do rejestru, sąd może odmówić wpisu, a także wszcząć postępowanie przymuszające. W przypadku, gdy wniosek o wpis do rejestru lub inne obowiązkowe dokumenty (wynikające przykładowo ze zmiany składu zarządu organizacji) nie zostaną złożone pomimo upływu terminu, sąd rejestrowy może wezwać organizację do uzupełnienia dokumentów w dodatkowym, siedmiodniowym terminie, pod rygorem zastosowania grzywny (do 10 000,00 zł). W sytuacji, gdy postępowanie przymuszające nie przyniesie pożądanych skutków sąd rejestrowy ma prawo do wszczęcia postępowania o rozwiązanie podmiotu wpisanego do Krajowego Rejestr Sądowego bez przeprowadzenia postepowania likwidacyjnego. Niniejsze postępowanie polega na badaniu działalności organizacji. Jeżeli okaże się, że organizacja nie prowadzi działalności, a przy tym nie posiada majątku, to sąd orzeka o rozwiązaniu podmiotu i zarządza jego wykreślenie     z Krajowego Rejestru Sądowego. Kolejnym elementem nadzoru sądowego nad organizacją jest możliwość ustanowienia kuratora. 

Takie postępowanie ma miejsce w sytuacji, gdy organizacja nie wywiązuje się z obowiązków rejestracyjnych. Zadaniem kuratora jest jak najszybsze przeprowadzenie czynności dotyczących powołania władzy organizacji, a także uzupełnienia braków wynikających z niewywiązywania się z obowiązków rejestrowych. W sytuacji, gdy działalność kuratora sądowego nie przyniesie pożądanych skutków, w przeciągu trzech miesięcy od dnia rozpoczęcia kurateli ma miejsce otwarcie postepowania likwidacyjnego. 

Nadzór nad organizacjami jest realizowany także przez administracje publiczną. Nadzór pełnią: starosta powiatowy, minister właściwy ze względu na typ działalności organizacji, a w przypadku zrzeszeń posiadających status organizacji pożytku publicznego także wojewoda i Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności.