Sprawozdzwczość w trzecim sektorze

Organizacje pozarządowe mają coroczny obowiązek sprawozdawczy, który polega na przedstawieniu odpowiednim organom raportów ze swojej działalności merytorycznej, a także ze swoich aktywności finansowych. Podstawą do zakresu danych, które muszą być zawarte w sprawozdaniu finansowym organizacji pozarządowych jest załącznik 6 do Ustawy z dnia 29 września 1994 t. o rachunkowości¹.

Elementami sprawozdania finansowego są:

• Nazwa, siedziba, adres organizacji;

• Numer we właściwym rejestrze sądowym albo ewidencji, w której znajduje się organizacja;

• Wskazanie czasu trwania działalności jednostki, jeżeli jest on ograniczony;

• Wskazanie czy sprawozdanie finansowe zostało sporządzone przy założeniu kontynuowania działalności przez jednostkę w dający się przewidzieć przyszłości oraz czy nie istnieją okoliczności wskazujące na zagrożenie kontynuowania przez nią działalności;

• Omówienie przyjętych zasad polityki rachunkowości, w tym metod wyceny aktywów i pasywów, amortyzacji, ustalenia wyniku finansowego oraz sposobu sporządzania sprawozdania finansowego w zakresie, w jakim ustawa o rachunkowości pozostawia prawo wyboru;

• Opisu aktywów trwałych, aktywów obrotowych;

• Pasywów, zobowiązań i rezerwy na zobowiązania;

• Przychodów, kosztów, zysku/straty z działalności statutowej;

• Przychodów, kosztów, zysku/straty z działalności gospodarczej;

• Kosztów ogólnych zarządu;

• Przychodów, kosztów, zysku/straty z działalności operacyjnej;

• Przychodów, kosztów, zysku/straty z działalności finansowej;

• Zysku/straty brutto;

• Wysokości podatku dochodowego;

• Zysku/straty netto².

Okres sprawozdawczy jest równy rokowi obrotowemu co do zasady pokrywającemu się z rokiem kalendarzowym. Sprawozdanie finansowe powinno być przyjęte za pomocą uchwały organu wskazanego w statucie (co do zasady są to Walne Zgromadzenie Członków Stowarzyszenia, Rada Fundacji, Komisja Rewizyjna, Organ Nadzoru), a także podpisane przez wszystkich członków zarządu. Uchwała przyjmująca sprawozdanie finansowe jest dołączana do sprawozdania w formie załącznika³. Członek zarządu ma pra-wo do odmówienia podpisania sprawozdania finansowego, jednak w tej sytuacji, jest on zobowiązany do pisemnego uzasadnienia odmowy. Uzasadnienie odmówienia podpisania sprawozdania finansowego także jest dołączane w formie załącznika do sprawozdania finansowego. Sprawozdania finansowe organizacji pozarządowych są adresowane do Urzędów Skarbowych⁴. W sytuacji, gdy stowarzyszenie lub fundacja prowadzą działalność gospodarczą, to są dodatkowo zobowiązane, do przesłania swojego sprawozdania bezpośrednio do Krajowego Rejestru Sądowego⁵.

Z uwagi na wyżej opisaną finansową specyfikę polskiego świata organizacji pozarządowych, w celu przedstawienia jego charakterystyki, zostały wytypowane organizacje stanowiące grupę reprezentatywną dla całego sektora. Szczególna uwaga została poświęcona podmiotom wywołującym największe kontrowersje. Wynikają one z profilu aktywności podejmowanych przez organizacje, z rozmiaru budżetu zarządzanego przez organizacje, ze skali oddziaływania na opinie publiczną oraz charakter trzeciego sektora z powodu możliwości regrantingowych posiadanych przez organizacje, czy w końcu z uwagi na niejasne powiązania budżetowe z podmiotami posiadającymi swoje siedziby poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Analiza dotyczy jednakowo dużych organizacji, jak i mniejszych podmiotów mających istotny wpływ na polskie życie publiczne. W celu jak najczytelniejszego przedstawienia zebranych danych, część finansowa przedmiotowej analizy jest oparta o wykresy oraz tabele okraszone krótkimi komentarzami, od-noszącymi się do faktycznych źródeł, z których poszczególne organizacje czerpią środki finansowe. Tabele zawierają informacje na temat przychodów uzyskanych przez wybrane organizacje z wyszczególnieniem kapitału wynikającego z działalności statutowej (przychody wynikające z nieodpłatnej działalności statutowej pożytku publicznego, a także pozostałe przychody z działalności statutowej), pozostałych przy-chodów operacyjnych, a także przychodów finansowych (wśród których można wymienić dywidendy, udziały w zyskach, odsetki, zysk ze zbycia inwestycji, a także inne).

W każdym jednostkowym przypadku wykorzystane dane zostały zebrane z ostatnich dwóch lat działalności organizacji, z których podmiot udostępnił swoje sprawozdania finansowe. Dane z roku 2020 mają szczególną wartość, ponieważ był to rok, w trakcie którego organizacje pozarządowe musiały mierzyć się ze zmianami w funkcjonowaniu związanymi z globalną pandemią koronawiursa. Wierzymy, że pandemia nie wprowadziła nowych, istotnych procesów, a jedynie przyśpieszyła trendy, które już wcześniej kiełkowały (digitalizacja dokumentacji i materiałów programowych, rozpowszechnienie e-szkoleń, zdalne spotkania, wydarzenia terenowe organizowane z wykorzystaniem aplikacji oraz technologii poszerzonej rzeczywistości). W związku z tym uważamy, że porównanie danych z roku 2019 z danymi uzyskanymi za rok 2020 pozwoliły zaobserwować nowe prawidłowości, które będą wciąż obecne w świecie organizacji pozarządowych w długim okresie. W sytuacji, gdy analizowana organizacja nie przedstawiła swoich sprawozdań finansowych oraz sprawozdań merytorycznych za rok 2020, a jednocześnie z uwagi na profil działania jest istotna by zrozumieć charakter polskiego trzecie-go sektora, zdecydowaliśmy się na wykorzystanie danych zebranych za lata 2018-2019. Przy każdej organizacji jest podana informacja, czy dane zostały zebrane z lat 2019-2020, czy z lat 2018-2019.

1. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tj. Dz. U. 1994 Nr 121 poz. 591).
2. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tj. Dz. U. 1994 Nr 121 poz. 591).
3. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2261), Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2167).
4. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2261), Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2167).
5. Serwis informacyjno-usługowy dla przedsiębiorców: Kto i kiedy musi składać sprawozdanie finansowe, 

   https://www.biznes.gov.

    pl/pl/firma/podatki-i-ksiegowosc/chce-prowadzic-ksiegowosc/kto-i-kiedy-musi-skladac-sprawozdania-finansowe-do-krs, [dostęp: 01.09.2021 r.].

Powyższy tekst opublikowany został we współpracy z Ośrodkiem Analiz Cegielskiego.

autor: Dominik Zdebik