[Ekspertyza KIPR] Crowdfunding – informacje podstawowe

Crowdfunding jest obecnie jedną z najbardziej obiecujących form pozyskiwania środków finansowych na rzecz działalności gospodarczej, jak i społecznej. Mimo znacznego wzrostu środków przekazywanych w ramach crowdfundingu w ostatnich latach, wydaje się, że ta forma pozyskiwania funduszy wciąż nie jest wystarczająco rozwinięta w odniesieniu do podmiotów „trzeciego sektora”. Z tego powodu Konfederacja Inicjatyw Pozarządowych Rzeczypospolitej zdecydowała się przedstawić serię kilku artykułów przybliżających specyfikę tego sposobu pozyskiwania środków pieniężnych. Istotnym jest, aby organizacje sektora ekonomii społecznej w Polsce w jak największym stopniu korzystały z możliwości, które daje omawiana forma organizowania masowych akcji pozyskiwania funduszy. Postulat ten jest tym bardziej istotny, gdy zważy się na wciąż słabą ogólną kondycję społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, jak również na problemy z zachowaniem płynności finansowej przez dużą część organizacji pozarządowych spowodowane przez pandemię wirusa SARS-CoV-2 i choroby COVID-19.

1. Pojęcie i geneza crowdfundingu

Termin crowdfunding oznacza rodzaj gromadzenia i alokacji kapitału przekazywanego na rzecz rozwoju określonego przedsięwzięcia, który angażuje szerokie grono kapitałodawców, charakteryzuje się wykorzystaniem technologii teleinformatycznych oraz niższą barierą wejścia i lepszymi warunkami transakcyjnymi niż ogólnodostępne na rynku^[1]. 

Samo słowo jest neologizmem, który powstał z połączenia dwóch angielskich słów: crowd – tłum oraz funding – finansowanie. Stąd też crowdfunding tłumaczony jest na język polski jako finansowanie społecznościowe bądź też finansowanie oddolne^[2]. Termin ten jednak jest uważany przez niektórych autorów za nieprecyzyjny, ponieważ mechanizm crowdfundingu ma charakter otwarty i globalny^[3]. Omawiane pojęcie określane też jest zatem jako gromadzenie środków finansowych z internetowego tłumu^[4]. W literaturze spotkać można pogląd, że crowdfunding jest procesem jednoczenia zasobów (zwłaszcza finansowych) w celu implementacji założeń konkretnego projektu^[5]. W praktyce opisywana działalność oznacza ufundowanie danego przedsięwzięcia przez znaczną liczbę drobnych, jednorazowych wpłat, których dokonują osoby zainteresowane realizacją konkretnego projektu i wokół niego zgromadzone. 

Crowdfunding stanowi część szerszego zjawiska znanego jako crowdsourcing. To ostatnie pojęcie oznacza delegowanie określonego zadania do rozproszonej grupy ludzi. W przypadku crowdfundingu sfinansowanie projektu jest rozpraszane pomiędzy wiele osób, co dzięki rozwojowi Internetu daje możliwość dotarcia do masowego odbiorcy, a w konsekwencji utworzenia całej społeczności zogniskowanej wokół danego przedsięwzięcia.  W najszerszym rozumieniu crowdfunding definiowany jest jako kapitalizm dla tłumu, w ramach którego wszelkie inicjatywy realizowane są przez tłum, dla tłumu i na jego zasadach^[6]. Opisywany proces jest jedną z metod alternatywnego finansowania, której istotę stanowi bezpośrednie kojarzenie kontrahentów przy pomocy komunikacji elektronicznej.

Finansowanie społecznościowe ma bardzo długą i zróżnicowaną historię, choć jego dynamiczny rozwój przypada dopiero na XXI wiek. System prenumeraty i subskrypcji był wykorzystywany przez pisarzy i kompozytorów muzycznych do pozyskania funduszy w celu napisania dzieła. Wprawdzie model biznesowy subskrypcji nie stanowi crowdfundingu per se, ponieważ pieniądze wpływają na rzecz autora dopiero po wykonaniu umówionego dzieła. Tym niemniej lista subskrybentów wraz z gwarancjami finansowymi dawała twórcy niezbędne zaufanie co do tego, że za swoją pracę otrzyma on należną gratyfikację pieniężną. Ta sama lista zachęcała też kolejnych inwestorów do podjęcia ryzyka inwestycyjnego na rzecz publikacji, budując szerokie zaufanie społeczne. Dzięki systemowi subskrypcji ukazały się najwcześniejsze utwory Ludwika van Beethovena. Późniejsze publikował już jego wydawca na własny koszt, płacąc kompozytorowi honorarium^[7].

Za prekursora crowdfundingu uważane są też obligacje wojenne, czyli dłużne papiery wartościowe emitowane przez rządy wśród obywateli w celu sfinansowania operacji militarnych. W ten sposób działania wojskowe były wspomagane przez wszystkie strony obu wojen światowych. Innym przykładem finansowania społecznościowego jest fundusz subskrypcyjny założony w połowie XIX wieku przez francuskiego socjologa Augusta Comte’a na poczet jego działalności filozoficznej^[8].

Współczesny crowdfunding narodził się natomiast w 1997 r. w Stanach Zjednoczonych, gdzie fani rockowego zespołu Marillion sfinansowali jego trasę koncertową za pomocą internetowej zbiórki pieniężnej. Później system finansowania społecznościowego został wykorzystany do ufundowania kolejnych albumów tej grupy^[9]. W ślad za inicjatywą Marillion pojawiły się w sieci kolejne, w ramach których zbierane były pieniądze w celu ufundowania konkretnego projektu. Tym niemniej pierwszym przedsięwzięciem biznesowym dedykowanym finansowaniu społecznościowemu okazał się uruchomiony w 2003 r. portal internetowy ArtistShare.net. Dzięki tej platformie muzycy zaczęli pozyskiwać pieniądze na działalność bezpośrednio od swoich fanów^[10]. Wraz z rozwojem modelu za portalem ArtistShare.net pojawiły się kolejne takie jak: Kiva (2005 r.), IndieGoGo (2008 r.), Kickstarter (2009 r.), GoFundMe (2010 r.), Microventures (2010 r.) i YouCaring (2011 r.). Począwszy od 2010 r. strony poświęcone finansowaniu społecznościowemu zaczęły powstawać też w Europie.

Jako pierwszy pojęcia crowdfunding użył w 2006 r. M. Sullivan na swoim portalu internetowym fundavlog. Celem tej platformy było stworzenie możliwości przekazywania niewielkich kwot pieniężnych na rzecz wideoblogerów. Dzięki temu następowała popularyzacja tego rodzaju witryn internetowych przy jednoczesnym wynagradzaniu ich twórców^[11]. Obecnie finansowanie społecznościowe nie jest ograniczone do dedykowanych dla tego zjawiska portali. Do internetowej zbiórki publicznej są też dziś wykorzystywane typowe portale społecznościowe takie jak Facebook czy Twitter itp^[12].

W Polsce w ostatnich latach doszło do dynamicznego rozwoju crowdfundingu. W ramach finansowania społecznościowego wspierane są projekty: kulturalne (Wspieramkulture.pl, MegaTotal.pl), sportowe (Stwórz Mistrza, Fans4Club), naukowe (ScienceShip), ekologiczne (Minute.me), charytatywne (Siepomaga.pl, Pomagamy.im, Domore). Większość platform funkcjonuje na zasadzie modelu z nagrodami (w zamian za wsparcie finansowe darczyńca otrzymuje symboliczny podarunek, upominek, pamiątkę itp.). Wyjątek stanowią portale obsługujące crowdfunding na cele charytatywne. Oprócz tego prężną działalność prowadzą platformy dedykowane na rzecz crowdfundingu inwestycyjnego, wśród których wymienić można: Beesfund, FindFunds.pl, Crowdangels.pl^[13].

2. Crowdfunding (finansowanie społecznościowe) – mechanizm działania 

Instytucja crowdfundingu nie jest uregulowana w polskim porządku prawnym. Najbliższe zjawisko do finansowania społecznościowego stanowi z pewnością zbiórka publiczna, której definicję zawiera art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych^[14]: „Zbiórką publiczną jest zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze w miejscu publicznym na określony, zgodny z prawem cel pozostający w sferze zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2018 r. poz. 450, 650, 723 i 1365 oraz z 2019 r. poz. 37), oraz na cele religijne”.

Ze względu na internetowy charakter finansowania społecznościowego nie spełnia ono wymogów definicji legalnej zbiórki publicznej. Gromadzenie funduszy w ramach crowdfundingu nie jest bowiem przeprowadzane w konkretnym miejscu, lecz za pośrednictwem komunikacji elektronicznej. Ponadto środki nie są pozyskiwane w gotówce czy naturze, a w formie bezgotówkowej. Cel finansowania społecznego nie musi wpisywać się w sferę zadań publicznych czy przybierać religijny charakter zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Różnice między zbiórką publiczną a crowdfundingiem ilustruje poniższa tabela.

            Wśród podmiotów występujących w trakcie realizacji finansowania społecznościowego wyróżnić można następujące:

• inicjator – jest to osoba fizyczna lub prawna albo inna organizacja, która określa cel zbiórki, a następnie rozpoczyna kampanię crowdfundingową dla jego realizacji za pośrednictwem portalu finansowania społecznościowego;
• fundatorzy – jest to rozproszona grupa osób fizycznych lub prawnych bądź innych organizacji, którzy wspierają finansowo internetową zbiórkę pieniężną. W zależności od charakteru akcji crowdfundingowej fundatorzy stają się darczyńcami, nabywcami, pożyczkodawcami bądź inwestorami.
• portal crowdfundingowy – jest to cyfrowa platforma, za pośrednictwem której przeprowadzana jest zbiórka. Portal dostarcza odbiorcom pełnię informacji na temat zbiórki, co pozwala na podjęcie decyzji o wzięciu udziału w finansowaniu projektu^[15].

Autorzy: dr Filip Ludwin, Michał Rudowski

^[1] K. Król, Finansowanie społecznościowe jako źródło finansowania przedsiębiorstw w Polsce, Poznań 2011, s. 37-38.

^[2] A. Czajkowska, Crowdfunding jako instrument finansowania przedsiębiorstw, [w:] Wybrane problemy zarządzania i finansów w sektorze publicznym i prywatnym, red. Ł. Prysiński, Wydawnictwo Społecznej Akademii Nauk, Łódź – Warszawa 2017, s. 14. Tekst dostępny jest w Internecie pod adresem: http://piz.san.edu.pl/docs/e-XVIII-11-3.pdf, dostęp: 22.08.2020.

^[3] B.F. Malinowski, M. Giełzak, Crowdfunding. Zrealizuj swój pomysł ze wsparciem cyfrowego tłumu, Helion 2015, s. 7.

^[4] D. Kordela, Crowdfunding w Polsce – koncepcja finansowania społecznościowego, “Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 436/2016, s. 144.

^[5] S. Naumkina, B. Golka, Political of crowdsourcing and crowdfunding: European experience of constructing and practical embodiment, [w:] “Studium Europy Środkowej i Wschodniej”, Nr 6 Grudzień 2016, Kutno 2016, s. 25.

^[6] B.F. Malinowski, M. Giełzak, dz. cyt., s. 10.

^[7] D.Gwizdalanka, Złoty wiek muzyki kameralnej, Poznań 2016, s. 50.

^[8] O. Simons, Crowdfunding Comte, http://positivists.org/blog/archives/5959, dostęp: 22.08.2020.

^[9] Marillion fans to the rescue, http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1325340.stm, dostęp: 24.08.2020.

^[10] D. M. Freedman, M. R. Nutting, A Brief History of Crowdfunding, 2014-2015 Freedman and Nutting, s. 1. Tekst dostępny jest w Internecie pod adresem: http://www.freedman-chicago.com/ec4i/History-of-Crowdfunding.pdf. 

^[11] K. Król, dz. cyt., s. 34.

^[12] P. Litwa, A. Jabłoński, Crowdfunding jako alternatywny sposób finansowania działalności przedsiębiorstw, [w:] Doskonalenie działania przedsiębiorstw i instytucji wobec przemian społeczno-gospodarczych, red. J. Kaczmarek, P. Krzemiński, Kraków 2017,  s. 140.

^[13] A. Szopa, Charakterystyka modeli i platform crowdfundingowych w Polsce, [w:] Crowdfunding w Polsce, red. A Pluszyńska, A Szopa, Kraków 2018,  s. 41-42.

^[14] Dz. U. 2014 poz. 498, z późn. zm.

^[15] P. Gemra, Crowdfunding pożyczkowy – szansa czy zagrożenie dla współczesnych przedsiębiorstw?, [w:] Finanse przedsiębiorstwa. Narzędzia i mechanizmy finansowe, red. J. Grzywacz, Warszawa 2019, s. 58-59.