Apel do Ministra Finansów

Minister Finansów, Funduszy 
i Polityki Regionalnej

Szanowny Panie Ministrze,

z niepokojem przyjęliśmy informację, że w Krajowym Planie Odbudowy całkowicie zabrakło wsparcia dla działań przyspieszających proces deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce. Tymczasem pandemia COVID-19 uwydatniła pilną potrzebę wdrożenia i przeprowadzenia procesu rozwoju usług świadczonych w rodzinie, miejscu zamieszkania, sąsiedztwie oraz stopniowego wygaszania instytucji całodobowych. Osoby przebywające w takich instytucjach np. domach pomocy społecznej – zgodnie z oficjalnymi danymi Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej – są 20 razy bardziej zagrożone zarażeniem COVID-19, a pracownicy tych instytucji – 10 razy bardziej. Mieszkańcy skazani są na izolację, samotność, strach, co z kolei wiąże się z pogorszeniem ich dobrostanu psychicznego.

Dotychczas w walce z COVID-19 podejmowane były w Polsce niezwykle ważne działania ratujące życie i zdrowie mieszkańców i kadry instytucji całodobowych. Działania te miały jednak charakter doraźny, tymczasem w tej dziedzinie potrzebne są głębsze, wieloletnie reformy, skoncentrowane na rozbudowie usług środowiskowych, które doprowadzą do trwałej zmiany. Jednym z kluczowych warunków powodzenia procesu deinstytucjonalizacji jest rozwój mieszkalnictwa wspomaganego.  

Mieszkania wspomagane stanowią realną alternatywę dla pobytu różnych grup osób (m.in. osób z niepełnosprawnościami, w tym z niepełnosprawnością intelektualną, osób z problemami zdrowia psychicznego, osób w kryzysie bezdomności) w placówkach całodobowych (np. takich jak domy pomocy społecznej, noclegownie, schroniska dla osób bezdomnych). Mieszkania te wspierają powrót tych osób pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym i w pełni niezależnego życia (np. osób w kryzysie bezdomności, młodzieży opuszczającej pieczę zastępczą, osób z niepełnosprawnościami), ale mogą też być mieszkaniami docelowymi dla części osób, które z różnych przyczyn potrzebują wsparcia w codziennym funkcjonowaniu (np. osób z niepełnosprawnościami).

W zakresie mieszkalnictwa wspomaganego potrzebne jest działanie wielotorowe, obejmujące:

• Reformę legislacyjną – wprowadzenie zmian prawnych definiujących mieszkanie wspomagane jako wsparcie w postaci mieszkania lub domu, przygotowującego osoby w nim przebywające, przy wsparciu specjalistów, do prowadzenia niezależnego życia lub zapewniającego wsparcie w prowadzeniu niezależnego życia. Obecnie funkcjonująca formuła mieszkań chronionych jest zbyt wąska i zbyt mało elastyczna, nie uwzględnia wszystkich potrzeb różnorodnych grup odbiorców.
• Poprawę dostępu do infrastruktury mieszkaniowej – poszerzenie zasobu mieszkań wspomaganych m.in. w oparciu o komunalne zasoby mieszkaniowe. W zasobach polskich gmin jest 54 tys. pustostanów (stan na 2018 rok), które są niewykorzystywane z różnych powodów. Jedną z barier jest ich zła kondycja techniczna lub brak funduszy na kosztowne remonty i dostosowanie. Dopuszczenie do degradacji i niszczenia takiego zasobu jest niecelowe, zważywszy na jego potencjał do realizacji celów społecznych wobec osób zagrożonych i doświadczających wykluczenia społecznego.  Aktywne działania mające na celu ograniczenie liczby pustostanów oraz wykorzystanie ich na cele społeczne są podejmowane w Europie i na świecie i mogą stanowić inspirujące dobre praktyki. 
• Zapewnienie dostępu do usług społecznych, świadczonych w tych mieszkaniach (usługi są koniecznym komponentem mieszkań wspomaganych, bez którego nie możemy mówić o oferowaniu tej formy wsparcia w danym lokalu).

W ramach KPO warto skoncentrować się co najmniej na dwóch pierwszych elementach: reformie prawa i inwestycjach związanych z poprawą dostępu do infrastruktury mieszkaniowej z przeznaczeniem na cele mieszkalnictwa wspomaganego. Finansowanie usług społecznych w mieszkaniach mogłoby odbywać się w sposób komplementarny z interwencją w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem synchronizacji działań, otwartości instytucji koordynujących i zarządzających EFS, zapewnienia mechanizmów komplementarności. Będzie to trudniejsze do realizacji, ale zważywszy na ograniczony budżet KPO rozwiązania integrujące różne źródła finansowania wydają się najbardziej efektywne. 

Przy założeniu wykorzystania 10% z 54 tys. pustostanów, którymi dysponują gminy i stworzenia ok. 5 tys. mieszkań wspomaganych na ich bazie, przyjmując za średnią powierzchnię każdego mieszkania ok. 50 m² i średni koszt remontu i ewentualnego wyposażenia pustostanów na poziomie ok. 1800 zł za m² (przy uwzględnieniu systematycznego wzrostu cen) łączny koszt inwestycji w reformę to 450 mln zł.  

Oczywiście 5 tys. mieszkań wspomaganych nie rozwiązuje wszystkich problemów związanych z zapewnieniem osobom możliwości niezależnego życia w społecznościach lokalnych. Eksperci szacują, że takich mieszkań potrzeba w Polsce ok. 20 tys. Pamiętajmy, że w placówkach całodobowych przebywa obecnie ok. 150 tys. osób, ale brakuje danych dotyczących faktycznej liczby osób, które mogłyby opuścić te placówki i zamieszkać samodzielnie. Ponad 25% osób z niepełnosprawnościami mieszka ze swoimi rodzicami lub opiekunami. W grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną jest to 50%. Ważne jest stworzenie dla tych osób alternatywnych do placówek rozwiązań środowiskowych, czyli właśnie mieszkań wspomaganych. Środki KPO byłyby bardzo ważnym impulsem dla rozwoju mieszkalnictwa wspomaganego. 

Możliwe są różne scenariusze wdrażania tych środków: od ich dystrybucji na poziomie samorządów województw (np. przez Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej lub Instytucje Zarządzające Regionalnymi Programami Operacyjnymi) po wdrażanie za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego w ramach specjalnej linii Funduszu Dopłat. Kluczowa jest jednak możliwość aplikowania o środki przez samorządy lokalne, jak i organizacje pozarządowe lub w partnerstwie tych podmiotów. 

Proponujemy także zmianę nazwy obszaru dotyczącego efektywności, dostępności i jakości systemu ochrony zdrowia na „Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia i usług społecznych.” W tym obszarze można umieścić komponent dotyczący mieszkalnictwa wspomaganego.

Propozycje inwestycji w reformy dotyczące mieszkalnictwa wspomaganego w pełni wpisują się w:

1. „Zalecenia w sprawie krajowego programu reform Polski na 2019 r. oraz zawierające opinię Rady na temat przedstawionego przez Polskę programu konwergencji na 2019 r.” dotyczące poprawy dostępu do rynku pracy poprzez zapewnienie dostępu do opieki długoterminowej. Wiele spośród wspieranych osób dzięki mieszkalnictwu wspomaganemu ma szansę uzyskać samodzielność (zamiast zasilać grupę osób w kryzysie bezdomności, korzystających z pomocy społecznej) i w pełni uczestniczyć w życiu zawodowym lub co najmniej społecznym. Rozwiązania te będą także sprzyjały godzeniu życia zawodowego i rodzinnego przez rodziców osób z niepełnosprawnościami i ułatwiały ich powrót lub wejście na rynek pracy.

2. Europejski Filar Praw Socjalnych w kategorii „ochrona socjalna i integracja społeczna” w zakresie: 

• „Integracja osób niepełnosprawnych” – Osoby niepełnosprawne mają prawo do otrzymania wsparcia dochodu, które zapewnia godne życie, usług, które pozwolą im na uczestnictwo w rynku pracy i w życiu społecznym, a także do środowiska pracy dostosowanego do ich potrzeb.

• „Opieki długoterminowej” – Każdy ma prawo do przystępnych cenowo i dobrej jakości usług opieki długoterminowej, w szczególności opieki w domu i usług środowiskowych.

• „Mieszkalnictwa i pomoc dla bezdomnych” – Należy zapewnić osobom potrzebującym dostęp do mieszkań socjalnych lub pomocy mieszkaniowej dobrej jakości. Osoby znajdujące się w trudnej sytuacji mają prawo do odpowiedniej pomocy i ochrony przed przymusową eksmisją. Osoby doświadczające bezdomności otrzymują odpowiednie schronienie oraz świadczone są na ich rzecz usługi służące promowaniu ich integracji społecznej.

3. Europejską strategię na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030 oraz Konwencję ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych w zakresie realizacji prawa do niezależnego życia (art. 19).

 4. Rezolucję Parlamentu Europejskiego z dnia 21 stycznia 2021 r. w sprawie powszechnego dostępu do godnych i przystępnych cenowo mieszkań, w której wzywa się państwa członkowskie do zwiększania inwestycji w przystępne cenowo, odpowiednie i energooszczędne mieszkania socjalne i publiczne oraz w walkę z bezdomnością i wykluczeniem mieszkaniowym i apeluje w związku z tym o inwestycje za pośrednictwem m.in. EFRR, InvestEU, EFS+, a w szczególności za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz inicjatyw inwestycyjnych w odpowiedzi na koronawirusa (CRII, CRII+), a także o większą synergię między tymi instrumentami.

5. Cele zrównoważonego rozwoju, w tym cel 10 (mniej nierówności) i cel 1 (koniec z ubóstwem).

Podsumowując powyższe: reforma związana z mieszkalnictwem wspomaganym i inwestycje w mieszkalnictwo wspomagane są realną odpowiedzią na zagrożenia i wyzwania związane z pandemią COVID-19, co wpisuje się w cel Funduszu Odbudowy. Są zgodne z polityką Unii Europejskiej wyrażoną w wielu dokumentach wydawanych przez organy Unii Europejskiej. Są zgodne z kierunkami rozwoju wyznaczonymi w dokumentach ONZ.  Są przede wszystkim ważne dla tysięcy obywateli i obywatelek naszego kraju, które dziś nie mogą żyć w mieszkaniach i prowadzić niezależnego życia, a także dla osób pracujących w wieloosobowych placówkach całodobowych i ich rodzin.

Dlatego zwracamy się do Pana Ministra z apelem o uzupełnienie KPO o działanie dotyczące mieszkalnictwa wspomaganego, a jednocześnie deklarujemy gotowość współpracy w tym zakresie, w tym uszczegółowienia przedstawionej przez nas propozycji i poszukiwania rozwiązań kompromisowych. 

Z wyrazami szacunku,

Cezary Miżejewski, Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych WRZOS

Anna Bugalska, Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych

Anna Sobiesiak Kujawsko-Pomorski Ośrodek Adopcyjny w Toruniu

Jerzy Wójtowicz, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Szczecinie, Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego

Kinga Myrcik, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Gdańsku, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego

Elżbieta Rajewska-Nikonowicz, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku.

dr hab. Ryszard Szarfenberg, EAPN Polska, ATD Czwarty Świat

Monika Cycling, Fundacja Toto Animo

Piotr Kuźniak, Fundacja Imago

Zenon Matuszko, Fundacja Rozwoju Ekonomii Społecznej

Justyna Socha, Spółdzielnia Socjalna Nasze Wsparcie

Krzysztof Gołosz, Spółdzielnia Socjalna Zielony Zakątek

Sylwester Pyrka, Spółdzielnia Socjalna Zakład Aktywności Zawodowej

Joanna Erbel, Fundacja Blisko

Magdalena Ruszkowska-Cieślak, Fundacja Habitat for Humanity Poland

Katarzyna Przybylska, Fundacja Habitat for Humanity Poland

Joanna Luberadzka-Gruca, Fundacja Polki Mogą Wszystko

Krystyna Berdyńska, Dom Pomocy Społecznej w Bornem Sulinowie

Roman Szacki, Godność i Wsparcie Drogą i Nadzieją, ruch społeczny

Jerzy Krystowczyk – Dom Pomocy Społecznej w Żydowie

Piotr Thieme – Spółdzielnia Socjalna WOLA, Warszawa

dr Izabela Grabowska, Szkoła Główna Handlowa, Uniwersytet Warszawski

Julia Wygnańska, Fundacja Najpierw Mieszkanie Polska

Katarzyna Lisiecka, Praskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR-MARKOT, Stowarzyszenie MONAR

Anna Marko – Dom Pomocy Społecznej w Wałczu

Paweł Chachulski – Mokotowskie Hospicjum Świętego Krzyża

Anna Jolanta Nowak, Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Dorosłych z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym “ŻURAWINKA”, Inicjatywa Obywatelska “Chcemy Całego Życia”

Małgorzata Jaskulska, Chrześcijańska Fundacja Rozwoju Osobistego RONDO

Alina Muzioł-Węcławowicz, specjalistka w zakresie polityki i gospodarki mieszkaniowej

Paweł Stankiewicz, Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych WRZOS

dr Agnieszka Dudzińska, Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Centrum Badań Nad Niepełnosprawnością cbnn.pl

dr hab. Katarzyna Roszewska, WPiA UKSW, Centrum Badań Nad Niepełnosprawnością cbnn.pl

Andrzej Jacek Reszuta, Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom z Porażeniem Mózgowym “Jasny Cel” w Białymstoku, Ruch Społeczny nie-Samodzielni

Agnieszka Niczyporuk- Stowarzyszenie Auxilium

Małgorzata Sawicka, Dolnośląska Fundacja na rzecz Pieczy Zastępczej “Przystanek Rodzina”  

Mariusz Kwiatkowski, Uniwersytet Zielonogórski, Fundacja Partycypacja

Jakub Wilczek, Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności

Beata Benyskiewicz Pogotowie Społeczne

dr Krzysztof Kurowski, Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami

Tomasz Kot – INTEGRACJA Stowarzyszenie Rodzin i Przyjaciół Osób z Zaburzeniami Psychicznymi

Ilona Pietrzak, Instytut Spraw Obywatelskich

Damian Duszczenko, stowarzyszenie Łódź dla ludzi

Irena Wóycicka, Warszawa

Sebastian Cycuła, Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym “Dalej Razem”

Anna Karpeta, Spółdzielnia Socjalna ”Pomocni Nad Wisłą”

Mariusz Panek, Fundacja Leonardo

Krzysztof Galiński  Spółdzielnia Socjalna Belna Darga Sopot

Maria Królikowska, OzN #konwencyjnie, Nie -Samodzielni

Grzegorz Wojtanowski Fundacja AKME Poznań  

Agnieszka Lewonowska-Banach, Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Rodzin Osób Chorujących Psychicznie RODZINY

Danuta Wiecha – Fundacja Rodzina Plus

Jarosław Wojtasiński Stowarzyszenie Rodzicielstwa Zastępczego Jedno Serce

Elżbieta Malik, Związek Organizacji Sieć Współpracy Barka

Maria Ochimowska Teper, Fundacja na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami “Nasz Bezpieczny Świat”

Anna Szubert, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu

Monika Zembrzycka, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu

Kamila Suchenek-Maksiak, Stowarzyszenie Pomocy i Interwencji Społecznej

Agnieszka Lewonowska-Banach, Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Rodzin Osób Chorujących Psychicznie RODZINY

Tadeusz Korek, Dyrektor Domu Pomocy Społecznej w Jarominie

Piotr Olech, Housing First – Najpierw Mieszkanie, Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta

Jarosław Pilecki, Prezes Arte Wielobranżowej Spółdzielni Socjalnej 

Kosma Nykiel, urbanista i łódzki działacz społeczny

Alina Perzanowska, Fundacja Wspólnota Nadziei

Barbara Sadowska – Fundacja Pomocy Wzajemnej “Barka”

Katarzyna Chotkowska – Fundacja Dobry Rozwój

Daniel Walczak w imieniu stowarzyszenia “TAK dla Łodzi”

Grzegorz Janoszka, Stowarzyszenie MONAR, OLTiRU w Zaczerlanach

Anna Suska, Kamiliańska Misja Pomocy Społecznej

Maciej Bielawski, Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

Maria Mika, Dolnośląska Federacja Organizacji Pozarządowych 

Łukasz Broniszewski – Fundacja Stabilo

Maciej Lesicki Wielobranżowa Spółdzielnia Socjalna “Razem” w Szamotułach.

Elżbieta Stachowiak-Dudzik Centrum Kreatywnej Inspiracji,  Poznań

Małgorzata Rybicka, Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym, Gdańsk.

Do wiadomości:Pani Marlena Maląg, Minister Rodziny i Polityki Społecznej

Pani Małgorzata Jarosińska-Jedynak, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej

Pan Paweł Wdówik, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej, Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych