[Ekspertyza KIPR] Kwerenda polskich oraz międzynarodowych stypendiów dla ludzi powiązanych z trzecim sektorem

I Przedmiot analizy

Przedmiotem niniejszej analizy jest dokonanie kwerendy polskich oraz międzynarodowych stypendiów dla ludzi powiązanych z trzecim sektorem, rozumianym jako organizacje pozarządowe, nienastawione na zysk (non-profit). Struktura analizy prezentuje się następująco: 

1. Definicja stypendium i zagadnienia ogólne.
2. Prezentacja analizowanych danych i wniosków.
3. Case study wybranych programów stypendialnych.

II Definicja stypendium i zagadnienia ogólne

Punktem wyjścia do rozważań na temat stypendiów dla ludzi powiązanych z trzecim sektorem jest kwestia zdefiniowania pojęcia „stypendium”. W ujęciu potocznym, jest to świadczenie pieniężne (jednostronne) przyznawane ze osiągnięcie ponadprzeciętnych rezultatów działań w dziedzinie nauki, sportu, sztuki, czy pracy społecznej. Rozumienie to koresponduje z definicją zaprezentowaną w Encyklopedii PWN, w której wskazane jest, iż jest to „okresowa pomoc pieniężna dla uczniów, studentów, pracowników nauki i artystów; zwykle bezzwrotna, wypłacana z funduszów państwowych lub przez fundacje – społeczne lub prywatne instytucje powołane w tym celu”^[1]. Na marginesie należy odnotować, iż wskazane powyżej rozumienie pojęcia „stypendium” nie jest ujęciem tradycyjnym. W dwudziestoleciu międzywojennym podnoszono, iż mianem stypendium określa się świadczenie na rzecz niezamożnej, studiującej młodzieży^[2]. Można zauważyć, że odpowiadało ono dzisiejszemu rozumieniu pojęcia „stypendium socjalne”. Podsumowując, na potrzeby niniejszej analizy „stypendium” będzie rozumiane jako jednostronne świadczenie o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym, przyznawane za zdobycie wskazanych osiągnięć.

Warto nadmienić, iż stypendia można sklasyfikować z uwagi na ich rodzaje. 
Ze względu na ich różnorodność nie jest możliwe dokonanie pełnego wyliczenia, niemniej dokonując choć częściowej klasyfikacji biorąc za kryterium podziału wymagania stawiane kandydatom, jawi nam się następujący podział stypendiów:

1. Stypendium naukowe.
2. Stypendium socjalne.
3. Stypendium artystyczne.
4. Stypendium sportowe.
5. Stypendium za działalność społeczną.

Podkreślić należy, że powyższy katalog nie jest zamknięty. Możliwym jest bowiem wyszczególnienie innych kryteriów oceny kandydatów i tym samym wskazanie innych rodzajów stypendiów. Ponadto, powyższy podział co do zasady dotyczyć może jedynie polskich programów stypendialnych. Stypendia zagraniczne najczęściej dzielą się bowiem nie ze względu na kryteria oceny kandydatów, a z uwagi na dziedzinę, w której kandydaci dokumentują swoje osiągnięcia (np. prawo, medycyna, ekonomia, stosunki międzyludzkie, literatura etc.)^[3]

Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Fundację Dobra Sieć, w 2019 i 2020 roku w Polsce działało 735 stypendiów społecznych, które były organizowane przez 581 instytucji. Na 581 instytucji, znakomitą większość (ponad 88%) stanowiły łącznie samorządy (363) oraz fundacje i stowarzyszenia (153)^[4]. Budżet zbadanych programów wyniósł łącznie ponad 85 mln złotych^[5].

Przytoczone powyżej fakty dają podstawową wiedzę na temat systemu stypendialnego, w szczególności systemu polskiego. 

III Prezentacja analizowanych danych i wniosków

W celu przeprowadzenia przedmiotowej analizy dokonano przeglądu 1084 edycji programów stypendialnych, z czego na dzień przygotowania tekstu 141 z nich było rekrutujących, natomiast 943 były archiwalne (z lat 2020-2021). Do poszukiwania programów stypendialnych posłużono się ogólnodostępnymi narzędziami indeksującymi (m.in. wyszukiwarką Google, Bing, DuckDuckGo) oraz narzędziami dostępnymi na platformie www.mojestypendium.pl, prowadzonej przez Fundację Dobra Sieć.

Analiza wskazanych edycji programów stypendialnych pozwoliła wyciągnąć interesujące wnioski. Większość z oferowanych stypendiów była naukowa, sportowa, bądź artystyczna. Wniosek ten pokrywa się z przeprowadzanymi w tym przedmiocie badaniami^[6]. Dokonany na potrzeby niniejszej analizy przegląd programów stypendialnych i ich edycji pozwolił jednak wyłonić te, które skierowane są do osób związanych z trzecim sektorem. Odsetek takich programów jest niski. Poniżej wymienione zostały ogólnopolskie 
i międzynarodowe programy, które skierowane są do działaczy społecznych. Należy jednak wskazać, iż niektóre z programów regionalnych również premiują działalność w ramach trzeciego sektora (np. program „Stypendium za wyniki w nauce i aktywność społeczną 
w Ełku”). Jednakże z uwagi na swoje ograniczenia geograficzne (np. ograniczenie możliwości składania wniosków jedynie do mieszkańców gminy czy powiatu) nie zostały one uwzględnione w poniższym wykazie.

Lista stypendiów skierowanych do osób związanych z trzecim sektorem:

1. Program Stypendialny Fundacji im. Baracka Obamy (Międzynarodowe).
2. Program Clinton Global Initiative University (Międzynarodowe).
3. Program Maurice R. Greenberg World Fellows (Międzynarodowe).
4. Program Hurford Youth Fellowship (Międzynarodowe).
5. Programy Humanity in Action Fellowships (Międzynarodowe^[7]).

Spojrzenie na tę krótką listę pozwala sformułować pierwszy wniosek. 

Programów stypendialnych dla osób związanych z trzecim sektorem o co najmniej ogólnopolskim zasięgu jest niewiele. 

Jednakże, są to programy o wysokiej jakości, prowadzone przez renomowane instytucje, takie jak Fundacja im. Baracka Obamy czy Clinton Foundation. Ponadto, w większości są to programy międzynarodowe. Sprawia to, że uzyskanie stypendium 
w badanej kategorii samo w sobie jest znaczącym wyróżnieniem dla stypendystów i potwierdza wysoką jakość ich dokonań. Ukazuje to jednocześnie lukę w systemie stypendialnym w Polsce, która może zostać zagospodarowana. Ponadto, istnienie programów stricte polskich mogłoby zaktywizować społeczeństwo do podejmowania działań w ramach trzeciego sektora, a także mogłoby stanowić swoistą wprawkę dla stypendystów przed ubieganiem się o prestiżowe stypendia międzynarodowe.

IV Case study wybranych programów stypendialnych.

Program Stypendialny Fundacji im. Baracka Obamy

Program jest skierowany do wschodzących liderów (rising leaders) z całego świata, którzy są zaangażowani w działanie i przywództwo w swoich społecznościach. Stypendium polega na rocznym pobycie w Columbia World Projects, poszerzającym wiedzę i umiejętności, a także wyposażającym w nowe umiejętności pozwalające zwiększyć wpływ rising leaders na swoje społeczności. 

Aby wziąć udział w programie należy:

• być wschodzącym liderem, który już miał znaczący wpływ na swoją społeczność,
• posiadać udokumentowane zaangażowanie w służbę i przywództwo w społeczności oraz wykazywać chęć powrotu do niej, i pracy na jej rzecz po zakończeniu stypendium,
• być biegłym w posługiwaniu się językiem angielskim,
• posiadać zdolność i chęć do pozytywnego kształtowania swojej społeczności,
• wykazywać się zaangażowaniem na rzecz integracji, zorientowaniem na społeczność, nadzieją, odwagą, wyobraźnią, strategią w działaniach, odpowiedzialnością, uczciwością i odpornością.

Zgłoszenie do programu jest wieloczęściowe. Składają się na nie:

• CV kandydata, wraz ze wskazaniem podjętych działań, zdobytych nagród, publikacji i innych osiągnięć,
• 3-minutowe wideo, w którym kandydat przedstawia siebie oraz swoją działalność,
• dowód znajomości języka angielskiego w postaci certyfikatu (honorowane egzaminy: TOEFL, IELTS Academic, PTE Academic, DET),
• dwa listy polecające.

Dla stypendystów zostały przewidziane następujące korzyści:

• miesięczne stypendium pokrywające koszty życia w Nowym Jorku,
• umeblowane mieszkanie typu studio w niedalekiej odległości od Uniwersytetu Columbia,
• opłaty i czesne za cztery kursy na Uniwersytecie Columbia,
• podstawowe ubezpieczenie medyczne, stomatologiczne i na życie na czas trwania programu w Nowym Jorku,
• podróż samolotem do i z kraju ojczystego oraz płatność za wszelkie działania związane z programem.

Program Clinton Global Initiative University

Niniejszy program stypendialny jest skierowany do studentów szkół wyższych (zarówno studiów licencjackich, jak i magisterskich), którzy chcą podjąć działania w obszarach: edukacja, środowisko i zmiany klimatyczne, pokój i prawa człowieka, zmniejszanie ubóstwa oraz zdrowie publiczne. 

W celu uzyskania stypendium w ramach programu Clinton Global Initiative University wymagane jest złożenie wniosku opisującego planowane przedsięwzięcie w jednym z określonych obszarów oraz dokonanie szczegółowej analizy ów przedsięwzięcia.

W ramach rocznego stypendium, zakwalifikowani studenci będą mogli rozwijać zaproponowane przez siebie projekty. Stypendyści otrzymają w tym celu dostęp do opieki mentorskiej, możliwości finansowania działań przez partnerów CGI U oraz dostęp do dedykowanych wydarzeń.

Program Humanity in Action Fellowship

Humanity in Action Fellowship prowadzone jest w 9 krajach (w tym w Polsce) i jest rocznym stypendium rozwijającym umiejętności liderów zmian społecznych w zakresie ochrony praw człowieka. W ramach stypendium organizowany jest czterotygodniowy pobyt na sesji projektowej w kraju, do którego się aplikuje. Ponadto, przez cały rok stypendyści rozwijają swoje umiejętności na organizowanych w ramach programu spotkaniach i szkoleniach. By zostać stypendystą należy:

• znać język angielski w stopniu biegłym,
• być studentem, absolwentem (ukończenie studiów mogło nastąpić najpóźniej dwa lata przed złożeniem wniosku o udzielenie stypendium), obywatelem Bośni i Hercegowiny, Danii, Francji, Niemiec, Grecji, Polski, Holandii, Ukrainy lub Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Wnioski o udzielenie stypendium różnią się w zależności od kraju, w którym jest ono prowadzone, niemniej w przypadku stypendium realizowanego w Polsce wymagane są:

• CV,
• list motywacyjny,
• krótki plan projektu, który będzie chciało się zrealizować po zakończeniu programu, dotyczącego wybranej niesprawiedliwości społecznej, praw człowieka lub kwestii związanej z mniejszościami (wraz z propozycją sposobu poprawy tej sytuacji),
• esej w języku angielskim przygotowany na jeden ze wskazanych przez organizatorów tematów.

V Konkluzje

Mając na uwadze powyższe rozważania można stwierdzić, że ilość polskich programów stypendialnych dla osób związanych z trzecim sektorem jest niewystarczająca. Zasadniczo, bezpośrednio do odbiorców ogólnopolskich skierowany jest jeden program – Humanity in Action Fellowship (który notabene wywodzi się z programu międzynarodowego). Bez wątpienia jest to obszar systemu stypendialnego, który wymaga lepszego zagospodarowania. Pozytywem jest jednak możliwość aplikowania przez Polaków na programy międzynarodowe, które są renomowane i znacząco poszerzają wiedzę, umiejętności i możliwości stypendystów.

Autor: Miłosz Pilarek

^[1] Encyklopedia PWN: Stypendium, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/stypendium;4010109.html, [dostęp: 19.11.2021].

^[2] Lam Stanisław, Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego, t.IX (Si-U). Warszawa 1930, s. 244.

^[3] https://www.mojestypendium.pl/blog/2016/01/10/jakie-sa-stypendia/, [dostęp: 19.11.2021].

^[4] Fundacja Dobra Sieć, Mapa stypendiów III, Warszawa 2021, s. 5-6.

^[5] Tamże, s. 16.

^[6] Tamże, s. 7.

^[7] W ramach Humanity in Action Fellowships organizowane jest Warsaw Huamanity Fellowship, które odbywa się w Warszawie.