Zatrudnienie w organizacjach pozarządowych – raport z debaty z udziałem ekspertów

W dniu 17 lipca 2023 roku odbyła się debata na temat wynagrodzeń w organizacjach pozarządowych. Debatę rozpoczęła się przywitaniem uczestników przez wiceprezesa Konfederacji Inicjatyw Pozarządowych Rzeczpospolitej – Kamila Rybikowskiego. W debacie wzięli udział:

• Pani Marta Dietrich – Koordynator i Ewaluator Projektów w Fundacji RC
• Pan Szymon Woźniak – Zastępca Dyrektora Departamentu Badań Społecznych i Rynku Pracy (SP) Główny Urząd Statystyczny
• Pan Remigiusz Pluta – Departament Badań Społecznych, Główny Urząd Statystyczny
• Pan Wojciech Kaczmarczyk – Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności.

Debata rozpoczęła się wystąpieniem Pana Szymona Woźniaka, który przedstawił dane statystyczne zawarte w materiale dotyczący danych „Sektor non-profit w 2020 r. Stowarzyszenia, fundacje, społeczne podmioty wyznaniowe, samorządy gospodarcze i zawodowe.”  Z raportu wynika, iż w Polsce w 2020 r. zarejestrowanych było ponad 95 tysięcy organizacji non profit. Następnie pan Szymon Woźniak przedstawił informacje dotyczące zatrudnienia w organizacjach pozarządowych tj.:

• ponad 181 tysięcy osób zatrudnionych jest na podstawie umowy o pracę,
• ponad 300 tysięcy osób zatrudnionych jest na umowy cywilno-prawne.

Wystąpienie pana Szymona Woźniaka kończyła analiza struktura zatrudnienia w organizacjach pozarządowych tj.:

• 62% spośród podmiotów nie zatrudnia pracowników,
• 24% – zatrudnia na umowy cywilnoprawne,
• 14% – zatrudnia w ramach umowy o pracę.

Pan Szymon Woźniak zwrócił również uwagę na wysokość wynagrodzenia w organizacjach pozarządowych, które stanowią ok 40% w strukturze kosztów. Natomiast przeciętne wynagrodzenie pracownika to 4762 zł.

Następnie głos zabrała Pani Marta Dietrich, która jest koordynatorką projektu Kondycja zatrudnienia w trzecim sektorze „Naprawdę nie masz wpływu? Ku stabilnemu zatrudnieniu w organizacjach pozarządowych”. Na wstępnie poruszona została kwestia powodów stworzenia takiego raportu. Zdaniem Pani Marty Dietrich przyczyna stworzenia raportu wynika z zainteresowania realiami zatrudnienia w 3 sektorze w województwie zachodniopomorskim.  Badania zostały przeprowadzone dwutorowo tj.: na podstawie ankiet skierowanych do jednostek samorządu terytorialnego (40 ankiet) oraz ankieta skierowanych do organizacji pozarządowych (123 ankiety). Pani Marta Dietrich potwierdziła, iż zatrudnienie w trzecim sektorze jest znaczne, a staż pracy pojedynczego pracownika wynosi powyżej 5 lat. Zdaniem Pani Marty Dietrich takie wyniki mogą dać błędny obraz sytuacji w organizacjach pozarządowych, ponieważ przeciętna osoba może pomyśleć, iż jest to stabilny rynek. Niestety realia są zgoła odmienne, ponieważ stawki są niekorzystne, a pensje są podwójnie ubruttowione. Często organizacje zatrudniają pracowników na konkretne projekty. Nie pozwala to na stałe zatrudnienie.

Następnie głos w debacie zabrał Pan Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności Pan Wojciech Kaczmarczyk, który zaczął swoją wypowiedź od zwrócenia uwagi na ustawę pożytkową, która ma 20 lat i stworzył podwaliny pod system realizacji zadań publicznych, których uczestnikami są organizacje pozarządowe. Pan Dyrektor wyraził pogląd, iż ustawa ta ma skutek uboczny dla organizacji pozarządowych, ponieważ zostały włączone w mechanizm finansowania, którego dysponentem nie był III sektor. Pan Dyrektor wskazał również, iż słabością III sektora jest fakt, iż finansowania, a mianowicie, iż utrzymują one środki na pokrywanie kosztów konkretnych zadań. Natomiast organizacje pozarządowe z trudem dostają środki finansowe na utrzymanie personelu. Pan Dyrektor odniósł się do prezentowanych danych przez Pana Szymona Woźniaka dotyczących przeciętnej płacy i uznał, iż 4700 zł to stawka niska i w większości nie zapewni to komfortu finansowego pracownika. Następnie Pan Dyrektor przedstawił informacje dotyczące sytuacji organizacji pozarządowych po wybuchu wojny na Ukrainie. W związku z tą sytuacją Premier RP podjął działania wsparcia dla organizacji pozarządowych w celu niesienia pomocy i przeznaczone na ten cel zostało 20 milionów złotych z budżetu państwa w ramach tak zwanej rezerwy ogólnej.

Następnie Pani Marta Dietrich dodała, iż organizacje pozarządowe mogą być finansowane z budżetu jednostek samorządów terytorialnych, które mają przeznaczone środki finansowe na ten cel, Zazwyczaj jednak potrzeby finansowe są większe, w związku z czym organizacje pozarządowe decydują się na zmniejszenie budżetu projektu. Przyjętą praktyką jest zmniejszanie finansowania kosztem pensji pracowników etatowych.

Następnie Pan Wojciech Kaczmarczyk wskazał na bardzo ważną rolę organizacji pozarządowych. Swoją wypowiedź poparł publikacją Pana Piotra Glińskiego pod tytułem „Idealna wizja polskiego sektora obywatelskiego. Jak mogłoby być i dlaczego tak nie jest?” Pan Dyrektor wskazał, iż nie ma społeczeństwa obywatelskiego bez organizacji pozarządowych. Właściwa realizacja tej funkcji jest możliwa, gdy III sektor jest rozwinięty tj. ma rozwinięte zasoby. Pan Dyrektor podkreślił, iż do 2017 roku w Polsce nie było tak zwanej polityki publicznej. Dopiero w 2017 roku w ustawie o Narodowym Instytucje Wolności w art. 31 wprowadzono możliwość finansowania dofinansować rozwój instytucjonalny organizacji pozarządowych celem rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.

Pan Dyrektor wskazał, iż NIW stara się pomagać organizacjom pozarządowym, dlatego uruchomił program w ramach rządowego programu – Korpusu Solidarności. Celem Korpusu jest wsparcie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego poprzez wypracowanie i wdrożenie rozwiązań́ ułatwiających i zachęcających do systematycznego angażowania się obywateli w wolontariat.  Pan Dyrektor wskazał na dużą słabość III sektora i zatrudnienia. Podkreślił również wielką potrzebę rozwoju polityki publicznej. Ażeby organizacja pozarządowe stały się partnerami.  

W dalszej kolejności poruszony został temat związków zawodowych i organizacji pozarządowych. Głos zabrała Pani Marta Dietrich podkreśliła, iż niewiele organizacji pozarządowych umożliwia członkostwo pracownikom w związkach zawodowych. Podkreśliła również, iż problem z członkostwem może wynikać również z finansowej kwestii, ponieważ jeżeli jakaś organizacja pozarządowa przystąpiła do związku zawodowego to finalnie powstał problem z ponoszeniem kosztów w tym płacenia składek. Skutkowało to wyrzuceniem takiej organizacji ze związku zawodowego.

Następnie Pan Kamil Rybikowski poprosił każdego prelegenta o podsumowanie swojej wypowiedzi. Jako pierwsi głos zabrali przedstawiciele Głównego Urzędu Statystycznego, którzy podkreślili, iż III sektor pod względem swojego potencjału, jeżeli chodzi o siłę rośnie wolniej niż w gospodarce. Oznacza to, iż płace w III sektorze wzrastają wolniej niż w gospodarce. Przedstawiciele GUSu wskazali również na słabość III sektora tj. odpływ fachowców spowodowany przejściem pracownika do sektora prywatnego w związku z niską pensją. Na stanowiskach dyrektorskich nie obserwuje się zwiększenia płac. Natomiast można zauważyć zrównanie się płac na każdym szczeblu spowodowane podwyżką płacy minimalnej.

Pani Marta Dietrich przychyliła się do prezentowanego stanowiska i podkreśliła, iż ponad 50% pracowników zatrudnionych w organizacjach pozarządowych jest zatrudniona również gdzieś indziej. Z badań przeprowadzonych przez zespół Pani Marty Dietrich wynika, iż potencjalny pracownik poszukujący zatrudnienia w organizacji pozarządowej patrzy przede wszystkim na elastyczność pracy oraz możliwość szkoleń. Niestety w badaniach tych wyszło, iż większość pracowników pracuje według stawek płacy minimalnej.

Następnie zostało zadane pytanie od publiczności dotyczące umieszczania we wniosku benefitów dla pracowników (np. mulitsport, opieka zdrowotna, dofinansowanie do biletów kulturalnych). Pytanie dotyczyło tego czy umieszczanie takich świadczeń we wniosku wpłynie na jego ocenę.

„Pisząc projekt chciałabym także oprócz podstawowego wynagrodzenia uwzględnić także jakieś benefity dla pracowników (np. multisport, opieka zdrowotna). Obawą natomiast jest jak takie wydatki wpłyną na ocenę mojego projektu przez ekspertów. Jaka jest rekomendacja czy zdanie na temat umieszczania takich świadczeń we wniosku?”

Do odpowiedzi poproszony został Pan Dyrektor NIWU, który przedstawił mechanizm oceny wniosków przez NIW. A mianowicie koszt kwalifikowanym jest każdy koszt, który jest związany z działaniem realizowanym i dofinansowanych. Jest to kategoria otwarta. Koszty niekwalifikowane są określony w każdym regulaminie konkursu. I jest to katalog zamknięty. NIW zaproponował uelastycznienie kosztów niekwalifikowanych, które dotyczą pokrycia kosztów zatrudnienia oraz pochodnych kosztów z nim związanych. Takie rozwiązanie ma dotyczyć wniosków składanych na rok 2024. Przykładem takich kosztów będzie ekwiwalent za niewykorzystany urlop pracownika, który odszedł na emeryturę. NIW proponuje również planowanie oraz rozliczenie kosztów pośrednich ryczałtowo. 

Następnie Pani Marta Dietrich poproszona została o omówienie rekomendacji zawartych w Raporcie. Jako najważniejsze wymieniła:

1. Dywersyfikacja dochodu – czyli szukanie różnych źródeł finansowania,  
2. Długofalowe myślenie o działaniu w organizacji
3. Uświadamianie jednostek samorządu terytorialnego o istotności III sektora.

Na koniec zabrali również głos przedstawiciele GUSu, którzy stwierdzili, iż w najbliższym czasie Urząd nie ma w planach poszerzania statystyki publicznej dotyczącej działalności organizacji pozarządowych. Jednakże Urząd nie wyklucza takich działań, a pracownicy są otwarci na poszerzenie badań w tym temacie. Jeżeli będzie potrzeba oraz finansowanie to badania te będą pogłębione.

Debatę zakończyła wypowiedź Pana Dyrektora dotycząca wniosków o finansowanie projektowe przyznawane przez NIW. Pan Dyrektor podkreślił, iż wzrost płacy minimalnej to proces, który trwa już od dawna, a w Instytucie nie zaobserwowano nasilenia przy okazji wzrostu płacy minimalnej wniosków aneksowych z tym związanych. Najczęstszy powód do aneksowania umów dotyczy zmiany proporcji pomiędzy wydatkami bieżącymi, a majątkowymi. Do każdego wniosku i aneksu NIW podchodzi bardzo indywidualnie.

Wydarzenie jest sfinansowane ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030