Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny: nowa kadencja, nowe wyzwania

Czym jest Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny?

21 września 2020 r. rozpoczęła się nowa, pięcioletnia kadencja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (EKES). Komitet ukonstytuował się na pierwszym posiedzeniu plenarnym w dniach 27 – 29 października br.

EKES powołany został do życia już w roku 1957 na mocy traktatu rzymskiego. Jest on organem doradczym i opiniodawczym Unii Europejskiej działającym na podstawie art. 13 Traktatu o Unii Europejskiej oraz art. 300 – 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Głównym zadaniem Komitetu jest sprawowanie funkcji doradczej wobec Rady Unii Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej w kwestiach dotyczących polityki gospodarczej i społecznej. Stanowiska Komitetu wydawane są zwykle na wniosek tych instytucji, przy czym zasięganie opinii EKES ma w większości przypadków charakter obligatoryjny. Oprócz tego, Komitet wydaje tzw. opinie rozpoznawcze przeważnie na wniosek rządów państw członkowskich, które w najbliższym czasie obejmą rotacyjne przewodnictwo Rady UE. Ponadto art. 304 TFUE upoważnia EKES do wydawania opinii z inicjatywy własnej; Komitet korzysta z tego prawa w celu inicjowania działań instytucji UE w odpowiedzi na potrzeby zgłoszone przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego. EKES pełni ponadto rolę europejskiego forum organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz swoistego „pomostu” pomiędzy społeczeństwem obywatelskim a instytucjami unijnymi, organizując lub goszcząc konferencje, seminaria i wysłuchania publiczne.

Wydając opinie, Komitet stara się osiągać kompromis pomiędzy różnymi grupami interesów z 27 państw członkowskich. Dotyczy to zwłaszcza wyważenia interesów pomiędzy trzema Grupami działającymi w ramach EKES, złożonymi odpowiednio z przedstawicieli: Grupa I – zrzeszeń pracodawców, Grupa II – związków zawodowych i Grupa III – innych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym socjalnych, konsumenckich, ekologicznych, rolniczych. kulturalnych oraz wolnych zawodów. Dlatego też wszystkie ciała i gremia Komitetu składają są w równych częściach z przedstawicieli tych trzech grup.

Jak powstają opinie EKES?

Po podjęciu przez Prezydium Komitetu decyzji o sporządzeniu opinii i desygnowaniu do tego zadania odpowiedniej sekcji specjalistycznej, Sekcja na wniosek trzech Grup wyznacza skład grupy analitycznej (zwykle 6 – 12 osób) i sprawozdawcę / sprawozdawczynię danej opinii. Grupa analityczna zbiera się na ogół dwa razy, dyskutując ze sprawozdawcą / sprawozdawczynią wstępny projekt opinii. Dokument ten jest poddawany dalszej „obróbce” (dyskusja, poprawki) i następnie głosowany na posiedzeniu sekcji specjalistycznej, skąd trafia na – odbywające się dziewięć razy w roku – posiedzenie plenarne Komitetu, podczas którego, po ew. zgłoszeniu poprawek i głosowaniach nad nimi – opinia jest ostatecznie uchwalana i przesyłana do zainteresowanych instytucji unijnych. Treść opinii (a także poprawki nie uwzględnione, które jednak uzyskały poparcie ponad 25% głosujących) publikowana jest następnie w Dzienniku Urzędowym UE.

W celu zapewnienia realizacji zadań opiniodawczych Komitetu, każdy członek EKES musi przynależeć do jednej – a może przynależeć do dwóch (członkowie z „małych” państw członkowskich do trzech) – spośród sześciu sekcji specjalistycznych:

• unii gospodarczej i walutowej oraz spójności ekonomicznej i społecznej (ECO)
• wspólnego rynku, produkcji i konsumpcji (INT)
• transportu, energetyki, infrastruktury i społeczeństwa informacyjnego (TEN)
• zatrudnienia, spraw socjalnych i obywatelstwa (SOC)
• rolnictwa, rozwoju obszarów wiejskich i ochrony środowiska (NAT)
• stosunków zewnętrznych (REX).

Komitet ponadto powołuje gremia pomocnicze, takie jak Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (złożona w połowie z członków EKES, a w połowie z ekspertów powoływanych na wniosek zainteresowanych federacji europejskich), obserwatoria (wspólny rynek, zrównoważony rozwój, rynek pracy) i stałe grupy analityczne (np. usługi świadczone w interesie ogólnym) oraz grupy ad hoc (w bieżącej kadencji np. grupa ds. „semestru europejskiego”, grupa kontaktowa z europejskimi federacjami organizacji obywatelskich oraz grupa ds. praw podstawowych i praworządności). Z inicjatywy członków mogą być również powoływane dyskusyjne gremia tematyczne, tzw. Kategorie (np. kategoria ekonomia społeczna).

Językami roboczymi Komitetu są wszystkie języki oficjalne państw członkowskich Unii. W praktyce największą rolę odgrywa język angielski, za nim plasują się francuski i niemiecki.

Członkowie EKES: kto i dlaczego?

Art. 301 TFUE ogranicza liczbę członków EKES do 350; ten sam przepis upoważnia Radę UE do podejmowania decyzji o ilości członków Komitetu w danej kadencji i podziale miejsc na poszczególne państwa członkowskie (jednomyślną uchwałą na wniosek Komisji Europejskiej). Zgodnie z decyzją Rady, EKES w bieżącej kadencji składa się z 329 członków, przy czym (podobny jak w przypadku Parlamentu Europejskiego) klucz przydziału miejsc faworyzuje państwa o średniej i mniejszej populacji:

• Francja, Niemcy, Włochy – po 24
• Hiszpania i Polska – po 21
• Rumunia – 15
• Austria, Belgia, Bułgaria, Republika Czeska, Grecja, Holandia, Portugalia, Szwecja, Węgry –  po 12
• Chorwacja, Dania, Irlandia, Finlandia, Litwa, Słowacja –  po 9
• Estonia, Łotwa, Słowenia –  po 7
• Cypr, Luksemburg –  po 6
• Malta – 5

Stosownie do art. 302 TFUE członkowie Komitetu mianowani są na pięcioletnią kadencję przez Radę UE większością kwalifikowaną na propozycje państw członkowskich po zasięgnięciu opinii Komisji Europejskiej. Przepisy unijne nie odnoszą się do trybu sporządzania propozycji przez państwa członkowskie. Procedury w poszczególnych państwach członkowskich są bardzo zróżnicowane. W niektórych krajach nie podaje się nawet naboru do EKES do wiadomości publicznej.

W skład Grupy III EKES na propozycję Polski weszli (w kolejności alfabetycznej, w nawiasach organizacje rekomendujące i ich siedziby): Krzysztof Balon (Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych, Warszawa), Małgorzata Bogusz (Fundacja Kulskich. Warszawa), Maciej Kunysz (Stowarzyszenie EKOSKOP. Rzeszów), Justyna Ochędzan (Wielkopolska Rada Koordynacyjna – Związek Organizacji Pozarządowych. Poznań), Krzysztof Pater (Związek Harcerstwa Polskiego, Warszawa), Marcin Pluta (Stowarzyszenie Inicjatywa Rozsądnych Polaków, Łódź) oraz Tymoteusz Zych (Konfederacja Inicjatyw Pozarządowych Rzeczypospolitej. Warszawa).

Członkowie EKES nie są w sprawowaniu mandatu uzależnieni od instrukcji poszczególnych państw członkowskich czy też ich „macierzystych“ organizacji, działając w na rzecz całej Unii Europejskiej. Tym niemniej, w interesie Komitetu jest utrzymywanie przez członków jak najściślejszych więzi z organizacjami i środowiskami, przez które zostały zaproponowane, ponieważ bez stałej i intensywnej wymiany informacji i poglądów z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w państwach członkowskich nie da się zapewnić wysokiej jakości prac EKES.

Quo vadis EKES?

Unia Europejska początkowo z trudnością i mało skutecznie odpowiedziała na pandemię i kryzys COVID-19, pozostawiając co do zasady reakcję państwom członkowskim. Mimo niemal całkowitego braku formalnych kompetencji w zakresie polityki zdrowotnej po stronie instytucji unijnych, ta słaba reakcja naraziła je na ostrą krytykę, uzasadnioną co najmniej ze względu na początkowy brak oddziaływania w kierunku solidarności pomiędzy państwami członkowskimi oraz faktyczną akceptację zamykania granic przez poszczególne państwa członkowskie. EKES od początku pandemii zajął jasne stanowisko, apelując o wzajemną pomoc i ochronę dotyczczasowych osiągnięć Unii Europejskiej. Komitet niemal natychmiast stworzył też warunki techniczne do prac zdalnych oraz do częściowego korzystania z infrastruktury na miejscu przy zachowaniu stardadów higienicznych wychodzących daleko ponad wymagania władz belgijskich.

EKES aktywnie przygotowuje się też do udziału w Konferencji nt. Przyszłości Europy – flagowej inicjatywy Komisji, Parlamentu i Rady, mającej na celu głęboką reformę, a przede wszystkim demokratyzację, instytucji unijnych. Reprezentatntów EKES, którzy będą brali bezpośredni udział w pracach Konferencji, wspomoże specjalna grupa ad hoc, koordynująca wkład poszczególnych ciał i gremiów Komitetu do prac Konferencji. Kwestią najważniejszą będzie jednak regularna komunikacja z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego za pośrednictwem poszczególnych członków Komitetu.

Na tym tle należy również wspomnieć o pojawiających się od kilkunastu lat głosach o konieczności zmian w funkcjonowaniu samego EKES. Podczas, gdy istota „wartości dodanej” EKES stosunkowo łatwo daje się obronić – około 80% (formalnie niewiążących) treści opinii uwzględnianych jest w ramach procesów legislacyjnych.  – krytyka koncentruje się na sposobie organizacji prac, strukturze demograficznej członków i zbyt małym udziale kobiet, wreszcie na kosztach utrzymania tej instytucji. W tym ostatnim celuje zwłaszcza kilku członków Parlamentu Europejskiego, (dysponującego budżetem niemal dziesięciokrotnie wyższym niż EKES).

Jakkolwiek skład Komitetu w nowej kadencji uległ radykalnemu odnowieniu – ponad 40% nowych członków w ogóle, ponad 50% w Grupie III, znacznie wzrósł też udział kobiet – część tych głosów krytycznych zasługiwała i zasługuje na bardzo poważne potraktowanie. W odpowiedzi na krytykę Komitet m. in. zreformował regulamin wewnętrzny i wprowadził kodeks postępowania członków, powołano też komitet etyki członków. Jednak najlepszym probierzem wartości prac EKES są i powinny być wspólne inicjatywy Komitetu i organizacji obywatelskich. Oby nie zabrakło nam ich również w Polsce.

Krzysztof Balon