[Ekspertyza KIPR] Wpływ stowarzyszeń prawniczych na kształtowanie się świadomości prawnej obywateli
Udostępnij
1. Stowarzyszenia to jedna z wielu form zarówno zrzeszania się i integracji prawników, jak i przestrzeni do komentowania zmieniającej się rzeczywistości faktycznej i prawnej.
2. Można wyróżnić odmienne profile stowarzyszeń, które mogą się skupiać na działalności naukowej, poradnictwie prawnym, publicystyce, albo mieć znamiona komitetu analityczno-opiniodawczego.
3. Stowarzyszenia prawnicze istotnie wpływają na kształtowanie się opinii publicznej co do obowiązującego prawa, legalności lub nielegalności działań rządowych i pozarządowych, a nawet analizy stanów faktycznych w obrębie politycznym i pozapolitycznym.
4. Profil działalności stowarzyszeń prawniczych opiera się o analizę prawa stanowionego, nie zaś odmiennych nurtów naturalnych w prawoznawstwie, dlatego NGO’sy nie mają charakteru filozoficzno-prawniczego.
5. Znaczenie organizacji pozarządowych i zaufanie obywateli do nich rośnie, co poświadczają wskaźniki Edelman Trust Barometer.
Przedmiotem niniejszej analizy jest wpływ działalności stowarzyszeń o profilu prawniczym na kształtowanie się świadomości prawnej obywateli Rzeczpospolitej Polskiej. Zadaniem organizacji pozarządowych jest działanie na rzecz społeczeństwa; może ono mieć jednak różne odsłony. W związku z tym, wyróżniamy stowarzyszenia prawnicze działające w obszarze naukowym i edukacyjnym1, praktyki kancelaryjnej2, poradnictwa pro bono3, wywierania wpływów na opinie społeczne, gromadzące daną grupę zawodową w celu wypowiadania się na ważne z jej punktu widzenia tematy4, a także tworzenia opinii i raportów5 dotyczących bieżących stanów faktycznych i prawnych. Niebagatelne znaczenie w tym obszarze mają także stowarzyszenia studenckie, gromadzące przyszłych prawników6. Nierzadko wszystkie te obszary mieszają się ze sobą, a to powoduje, że działalność stowarzyszenia jest wieloaspektowa.
Podstawą prawną działalności Stowarzyszeń jest prawo o Stowarzyszeniach7, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej8, a także wiążące Polskę umowy bilateralne i akty prawa międzynarodowego9. Wolność zgromadzeń to jedno z podstawowych form wyrażania wolności obywatelskiej. Wynika ona z przyrodzonej godności człowieka, która jest równa wszystkim narodom, rasom, wyznaniom i nie zależy od płci, wieku, stanu, czy wykonywanego zawodu. Jedną z form realizacji prawa do zrzeszania się jest działalność organizacji pozarządowych – w tym – stowarzyszeń.
Trzeci sektor gromadzi obecnie około 10 mln członków10, co oznacza, że prawie 25% społeczeństwa polskiego jest zaangażowana w działalność danej organizacji. Obrazuje to skalę zainteresowania obywateli Rzeczpospolitej Polskiej sferą życia publicznego. Przejawia się ona w chęci kreowania rzeczywistości, wyjaśniania jej i ulepszania. Rzeczywistość prawna jest jednak skomplikowana przez system aktów prawa stanowionego, który w polskim porządku prawnym obejmuje ponad 30 tysięcy aktów. Dlatego też można wyróżnić różne obszary aktywności stowarzyszeń prawniczych; są to m.in.:
1. Reakcja na bieżące wydarzenia
Dynamika współczesnego świata wymaga często szybkich reakcji. Jest to związane m.in. z procedowaniem nowych ustaw, rozporządzeń i dyrektyw, a także decyzjami rządu lub instytucji. Mogą być one charakteryzowane w kategorii legalności, więc mogą przybrać formę bezprawności lub prawności, jeśli są zgodne z prawem stanowionym. Jednym z przykładów w zakresie omawianego punktu są sytuacje na gruncie życia codziennego dotyczące ograniczeń, wynikających z pandemii wirusa Sars-Cov-2. Przykładowo – Stowarzyszenie Głos Wolności wydało opinię prawną dotyczącą oceny legalności różnicowania praw i obowiązków uczniów oraz nauczyciel szkół podstawowych i ponadpodstawowych poddanych obowiązkowi odbycia kwarantanny w przypadku narażenia na zakażenie wirusem SARS-Cov-2 w zależności od tego, czy zostali zaszczepieni przeciwko COVID-19. Jest to reakcja na bezprawne działania dyrekcji niektórych szkół, które w sprzeczności z prawem administracyjnym kierują uczniów do odbycia kwarantanny oraz fakt, że są to uczniowie wyłącznie niezaszczepieni, nie zaś ci, którzy są podejrzani o kontakt z osobą zakażoną.
2. Edukacja
Zagadnienia prawne wymagają często bogatego komentarza i wyjaśnienia. Warto jednak, by nie tylko młodzież znała podstawowe pojęcia, jak prawo, przepis, nieposłuszeństwo obywatelskie, prawo natury, obywatelstwo etc., ale przede wszystkim dorośli. Obserwujemy obecnie coraz większe zainteresowanie zagadnieniami prawnymi i prawniczymi, w wyniku czego wiele liceów wprowadza do swojej oferty klasy o profilu prawniczym. Aprobata dla edukacji prawnej przejawia się także w organizowaniu konferencji poświęconych edukacji prawnej. Zaproszeni do wygłaszania okazjonalnych prelekcji goście to często członkowie prawniczych Stowarzyszeń, takich jak Stowarzyszenie Sędziów Themis, Polskie Towarzystwo Legislacji, czy Stowarzyszenie Kanonistów Polskich. Świadomość społeczna to grupowe przekonanie11 o istnieniu lub nieistnieniu pewnych komponentów – w tym przypadku – prawnych w przestrzeni publicznej i prywatnej. Nauczanie społeczeństwa w tym zakresie oraz zwalczanie nieprawdziwych informacji dotyczących porządku prawnego, podnosi świadomość społeczną obywateli.
3. Pomoc prawna
Koszty pełnomocnika procesowego niejednokrotnie przewyższają możliwości finansowe przeciętnego Polaka. Kodeks etyki adwokackiej stanowi o powinności prowadzenia spraw bez honorarium. Kodeks w szczególnie uzasadnionych wypadkach oferuje bezpłatną pomoc prawną dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej oraz majątkowej. Jednym z największych Stowarzyszeń, które działają w tym obrębie jest Stowarzyszenie Na Rzecz Poradnictwa Obywatelskiego „DOGMA, Darmowe Porady Prawne Wrocław – Stowarzyszenie Prawnicy Pro Bono. Z nieodpłatnych porad prawnych i poradnictwa obywatelskiego oraz mediacji może skorzystać każda osoba, której nie stać na odpłatną pomoc i która złoży w tym przedmiocie stosowne oświadczenie. Dzięki bezpłatnym pomocom, nawet najuboższe warstwy społeczne mają zapewniony dostęp do informacji prawnych i możliwościach ewentualnych działań, które wpłyną na ich sytuację prawną. Należy zauważyć, że ma to niebagatelne znaczenie w kształtowaniu opinii publicznej w sprawach prawnych i prawniczych.
4. Think tank12
Komitety o charakterze doradczym, raportujące i opiniujące bieżące wydarzenia zdają się mieć coraz większe znaczenie w kontekście upolitycznienia uczelni, nauki, a także niespokojnej sceny parlamentarnej. INPRIS opublikował raporty krajowe i raport porównawczy w ramach projektu poświęconego współpracy Think Tanków Prawniczych i Rządów. Wynika z nich, że polskie think tanki wciąż zyskują na znaczeniu i stają się coraz popularniejszą formą wyrażania opinii w kwestiach prawnych i politycznych. Think tanki przyjmują jednak częściej formę prawną fundacji, np. inpris, Instytut Allerhanda, Ordo Iuris. Opinia publiczna jest podatna na głos autorytetów. Badania pokazują, że Polacy niechętnie ufają politykom, którzy nie zawsze dają rękojmię rzetelnego dyskursu. Z tego też powodu, prawnicy piastujący zawód zaufania publicznego, dają rękojmię należytej, rzetelnej i bezstronnej analizy stanu faktycznego i prawnego.
Niebagatelne znaczenie dla rozwoju organizacji trzeciego sektora, jest postępujący proces cyfryzacji ich działań. Z badań analitycznych UCE RESEARCH wynika, że Polacy najczęściej dowiadują się o prowadzeniu aukcji i akcji dobroczynnych z portali internetowych. Tak deklaruje ponad 63% badanych. Niestety, poziom zinformatyzowania polskich stowarzyszeń wciąż pozostawia wiele do życzenia. Eksperci rynku NGO’sów wskazują13, że za mało wykorzystują oni potencjał nowych technologii; a niesie to ze sobą szereg korzyści – dotarcie do większego grona odbiorców, popularyzacja własnej działalności, ponadto – e-narzędzia obniżają koszty prowadzonych działań. Obecnie większość stowarzyszeń prawniczych prowadzi własne konto na portalu Facebook, stronę Internetową czy kanał na Youtube. Żaden we wspomnianych w niniejszej analizie stowarzyszeń, nie wykorzystuje potencjału innych aplikacji.
Należy zauważyć, że wpływ na kształtowanie się świadomości ludzkiej w obrębie prawa, realizuje się poprzez różne formy – edukację, działalność kancelaryjną, popularnonaukową, czy opiniodawczą. Warto jednak pamiętać, że wpływ na kształtowanie się świadomości prawnej społeczeństwa mają nie tylko sformalizowane stowarzyszenia, ale również jednostki niezarejestrowane, pracownicy naukowi, czy autorzy publikacji, działający poza obszarem trzeciego sektora. Z tego wynika, że działalność stowarzyszeń to jeden z wielu czynników, które powodują że społeczeństwo podnosi swoją świadomość prawną, orzeczniczą i prawniczą; jest jednak jedną z najbardziej znaczących i licznych.
Autorka: Natalia Wituła
[i] Polskie Towarzystwo Legislacji, https://legislacja.org.pl/ (dostęp: 18.11.2021 r.)
[i] Stowarzyszenie Prawników Głos Wolności, https://gloswolnosci.pl/kancelarie-prawne (dostęp: 18.11.2021 r.)
[i] Ars legis Stowarzyszenie im. św. Ivo Helory Patrona Prawników, https://spis.ngo.pl/156331-ars-legis-stowarzyszenie-im-sw-ivo-helory-patrona-prawnikow (dostęp: 18.11.2021 r)
[i] Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia. https://www.iustitia.pl/o-iustitii/dane-stowarzyszenia (dostęp: 18.11.2021 r.)
[i] Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne, https://kryminalistyka.pl/ (dostęp: 18.11.2021 r.)
[i] Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa ELSA Poland, https://elsa.org.pl/aktualnosci (dostęp: 18.11.2021 r.)
[i] Dz. U. 1989 Nr 20 poz. 104 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach –
„Art. 1.
1. Obywatele polscy realizują prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach,
zgodnie z przepisami Konstytucji oraz porządkiem prawnym określonym w ustawach.
2. W zakresie swoich celów statutowych stowarzyszenia mogą reprezentować
interesy zbiorowe swoich członków wobec organów władzy publicznej.
3. Stowarzyszenia mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych”.
[i] Dz.U.1997.78.483 – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. –
Art. 58.
1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.
3.Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.
[i] Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1948.html (dostęp: 18.11.2021 r.)
Artykuł 20
1. Każda osoba ma prawo do wolności pokojowego zgromadzania się i zrzeszania się.
2. Nikogo nie wolno zmuszać, aby należał do jakiegoś zrzeszenia.
[i] https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/gospodarka-spoleczna-wolontariat/gospodarka-spoleczna-trzeci-sektor/dzialalnosc-stowarzyszen-i-podobnych-organizacji-spolecznych-fundacji-spolecznych-podmiotow-wyznaniowych-oraz-samorzadu-gospodarczego-i-zawodowego-w-2018-r-wyniki-wstepne,3,8.html (dostęp: 18.11.2021 r.).
[i] L. J. Krzyżanowski, O podstawach kierowania organizacjami inaczej: paradygmaty – modele – metafory, Warszawa 1999, s. 284
[i] http://orka.sejm.gov.pl/wydbas.nsf/0/aee487cf31d5a165c12578b00047620d/$file/infos_104.pdf (dostęp: 18.11.2021 r.) – Think tanki to obecnie instytucje analityczno-badawcze promujące określone idee, koncepcje i praktyczne rozwiązania, analizujące rzeczywistość. Są pomysłodawcami dla polityk publicznych (począwszy od polityk socjalnych, a kończąc na strategiach międzynarodowych). Nie zawsze motywacja think tanków jest klarowna, bowiem zdarza się, że ich raporty wspierają dane grupy interesów. W praktyce think tank jest zespołem osób, pracujących przy organizowaniu wydarzeń medialnych i redagowaniu tekstów, który skupia w jednym miejscu różnorodne umiejętności: zmysł zarządzania (umiejętność skutecznej organizacji), zmysł polityczny (wyczucie dla spraw ważnych dla opinii
publicznej, utrzymywanie kontaktów z kluczowymi osobistościami świata politycznego), fachowość dziennikarską (komunikowanie, public relations i retoryka) i oczywiście zdolności eksperckie (prowadzenie badań w jednej lub wielu dziedzinach, w zależności od specjalizacji danego think tanka). Ów zespół jest zorientowany na zaspokajanie zapotrzebowania na pogłębioną analizę ze strony podmiotów polityczno-społecznych (np. partii, opinii publicznej), instytucjonalnych (np. struktur państwowych, instytucji europejskich) i gospodarczych (np. lobbujących koncernów).
[i] https://aktywiusz.pl/organizacje-pozarzadowe-powinny-lepiej-zdobywac-kompetencje-cyfrowe-inaczej-beda-znikac-z-rynku/(dostęp: 18.11.2021 r.).
Loading ...