[Ekspertyza KIPR] E-WOLONTARIAT
Udostępnij
Przedmiotem niniejszego tekstu jest zagadnienie e-wolontariatu, w świetle aktualnie obowiązujących przepisów oraz praktyki społecznej. W tekście przeanalizowane zostały źródła popularności e-wolontariatu, narzędzia wykorzystywane w ramach e-wolontariatu, a także sytuacja prawna wolontariusza działającego w formule e-wolontariatu.
Rozwój wirtualnej rzeczywistości na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat doprowadził do nowej sytuacji, w której przeciętny Polak spędza tygodniowo około 51 godzin korzystając z Internetu. Łącznie daje to około 110 dni w skali roku, a także 23 lata w przeciągu uśrednionej długości życia. Według analityków z NordVPN na przywołane 51 godzin spędzane przed komputerem, prawie 16 godzin spędzane jest w ramach pracy, natomiast pozostałe 35 godzin jest poświęcane na tak zwany „czas wolny”. Występują wśród nich: zakupy (1 godzina 44 minuty), oglądanie seriali/filmów (4 godziny 38 minut), korzystanie z mediów społecznościowych (7 godzin 4 minuty), słuchanie muzyki (3 godziny 20 minut), oglądanie filmików (6 godzin 2 minuty), wideorozmowy (1 godzina 30 minut), granie w gry (1 godzina 39 minut) i inne.[1] Pomimo, że głównym celem badań przeprowadzone przez NordVPN było pokazanie uśrednionego obrazu dotyczącego aktywności Polaków w Internecie, to przy okazji efekty badań przedstawiają zaistniały trend, który polega na coraz większej obecności Polaków w przestrzeni wirtualnej.[2]
Zjawisko coraz większej ilości czasu spędzanego przez Polaków w Internecie zostało szczególnie spotęgowane w trakcie pierwszej części pandemii COVID-19. W celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu COVID-19 rząd zdecydował się na wprowadzenie szeregu głęboko ingerujących w prawa i swobody obywatelskie obostrzeń.
Nowa sytuacja społeczna doprowadziła do przeniesienia interakcji międzyludzkich z rzeczywistości do tak zwanej przestrzeni wirtualnej.
W perspektywie trzeciego sektora nastąpiło przeniesienie kolejnych przestrzeni aktywności organizacji pozarządowych do przestrzeni wirtualnej. W tym kontekście warto przyjrzeć się zjawisku e-wolontariatu, a także przeanalizować jego pozycję prawną i wyzwania, które wiążą się z upowszechnieniem tej formy działalności społecznej.
E-wolontariat występuje także pod nazwami: wirtualnego wolontariatu, cyberwolontariatu, wolontariatu on-line, a także digital volunteering. Istotowo e-wolontariat nie różni się od wolontariatu tradycyjnego. Polega on na dobrowolnym, a jednocześnie bezpłatnym wykonywaniu czynności niesienia pomocy oraz szeroko pojętego „zmieniania świata na lepsze”. Jedyna różnica pomiędzy e-wolontariatem, a wolontariatem tradycyjnym dotyczy przestrzeni, w której społecznik funkcjonuje. Wolontariat tradycyjny odbywa się w rzeczywistości realnie, natomiast e-wolontariat w przestrzeni wirtualnej. W pierwszych publikacjach dotyczących e-wolontariatu, był on opisywany jako rozszerzający działania społeczne podejmowane w ramach tradycyjnego wolontariatu. Wykorzystanie internetowego medium miało wzmocnić zasięg działania, pokonać bariery czasu i przestrzeni, wręcz miało nadawać pracy wolontariuszy wymiar globalny.[3]
Wśród najczęstszych rodzajów e-wolontariatu można wymienić:
Metodycznie e-wolontariat można podzielić ze względu na czas wykonywania świadczeń na mikrowolontariat (zadania realizowane w przeciągu od kilkunastu minut do kilku godzin) oraz e-wolontariat długoterminowy (na przykład e-learning lub moderowanie socialmediów organizacji). Kolejną osią podziału e-wolontariatu może być jego charakter, wśród których należy wymienić e-wolontariaty: stały (długoterminowa, nieprzerwana współpraca), cykliczny (długoterminowa, przerywana współpraca) oraz akcyjny (incydentalna współpraca od trwającej akcji).
E-wolontariat nie występuje w polskim systemie prawnym jako samodzielna instytucja prawna. Szukając aktów prawnych normujących zasady funkcjonowania e-wolontariuszy, należy zwrócić się do Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.[4] Normy dotyczące wolontariatu per analogiamnależy traktować wobec e-wolontariuszy. W związku z tym, według niniejszego aktu prawnego z aktywności świadczonych przez e-wolontariuszy w ramach swojej działalności statutowej mogą korzystać: organizacje pozarządowe (m.in. stowarzyszenia, fundacje), spółdzielnie socjalne, osoby prawne i jednostki organizacyjne Kościoła Katolickiego i innych kościołów lub związków wyznaniowych, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, organach administracji publicznej, podmiotach leczniczych, a także spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.[5]
Relacja pomiędzy organizacją, a wolontariuszem powinna być oparta o Porozumienie Wolontariackie, w którym powinny znaleźć się zapisy regulujące warunki świadczenia, jej czas, zakres prac, a także sposób rozwiązania porozumienia. W sytuacji, gdy organizacja zamierza korzystać ze świadczeń e-wolontariusza przez dłuższy okres niż 30 dni, to Porozumienie Wolontariackie powinno zachować formę pisemną. Taka sytuacja może być wymagana także w przypadku krótszej współpracy, ale jedynie w sytuacji, gdy e-wolontariusz zażąda takiej umowy. Gdy e-wolontariusz wyrazi taką prośbę, przedstawiciel organizacji, na rzecz której realizowane jest świadczenie, ma obowiązek przedłożyć pisemną opinię dotyczącą wykonywanych aktywności.[6] Z art. 45 niniejszej ustawy wynikają obowiązki nałożone na organizację korzystającą ze świadczeń e-wolontariusza.
Z uwagi na specyfikę e-wolontariatu polegającą na korzystaniu z urządzeń elektronicznych oraz poruszaniu się w przestrzeni internetowej, organizacja ma obowiązek informować o ryzykach dla zdrowia i bezpieczeństwa e-wolontariusza. W związku z tym sugeruje się, aby organizacja poprzedziła e-wolontariat zajęciami, w trakcie których e-wolontariusze zostaną powiadomieni o istniejących zagrożeniach, wśród których można wymienić phishing, spam, złośliwe oprogramowania, nieodpowiednie treści dla nieletnich, przyjmowanie fałszywej tożsamości, hejt oraz fakenewsy. Kolejnym obowiązkiem wiążącym organizacje jest zapewnienie wolontariuszowi bezpiecznych i higienicznych warunków do wykonywania świadczeń. W tym przypadku może to dotyczyć dostarczenia odpowiedniego sprzętu elektronicznego, oprogramowania antywirusowego, krzesła spełniającego podstawowe normy do pracy przy komputerze. Ponadto warto pamiętać, że e-wolontariuszowi przysługują świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, a także zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń. E-wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, organizacja zobowiązana jest zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków.
E-wolontariat wiąże się z szeregiem korzyści, wśród których można wymienić możliwość utrzymywania relacji z wolontariuszami, którzy z różnych przyczyn byli zmuszeni opuścić obszar działania organizacji. Jest to szczególnie doniosła wartość dla organizacji funkcjonujących poza obszarami akademickimi, ponieważ te podmioty cierpią na zjawisko utraty pełnoletnich, młodych wolontariuszy, którzy wyjeżdżają w związku z podjęciem edukacji wyższej do ośrodków akademickich. Kolejnymi korzyściami są niższe koszty funkcjonowania, a także przyśpieszenie niektórych działań organizacji.
W celu wprowadzeniu e-wolontariatu w organizacji warto zacząć od analizy aktualnego stanu realizowanych projektów. Diagnoza powinna dążyć do wypisania poszczególnych zadań składających się na trwające projekty, a także zakwalifikowania poszczególnych zadań jako możliwe do realizacji przez Internet, a także niemożliwych do zrealizowania w przestrzeni wirtualnej. Niektóre z zadań mogą być jedynie częściowo możliwe do realizacji w Internecie (na przykład promocja wydarzenia, która składa się na stworzeniu wydarzenia na Facebooku, rozłożeniu ulotek w pobliskich lokalach gastronomicznych oraz poinformowaniu miejscowych mediów). Przykładowymi zadaniami, które obecne są w większości organizacji pozarządowych, a mogą być realizowane przez e-wolontariuszy są:
Kolejnym istotnym etapem w celu budowy sprawnego systemu e-wolontariackiego, zwłaszcza w sytuacji dużych organizacji, jest powołanie koordynatora e-wolontariuszy. Koordynator powinien być przede wszystkim odpowiedzialnym za utrzymywanie kontaktu, zlecanie zadań, monitoring oraz ewaluowanie zadań razem z e-wolontariuszami. Koordynator e-wolontariuszy powinien razem z zarządem organizacji przygotować plan współpracy z e-wolontariuszami. E-wolontariusze powinni być przygotowani do wykonywania zadań, czemu powinny służyć szkolenia: merytoryczne oraz techniczne. Szkolenie merytoryczne powinno być poświęcone tematyce przedmiotowego projektu, natomiast szkolenie techniczne dotyczy zakresu obsługi narzędzi wykorzystywanych w e-wolontariacie. Ludzi zainteresowanych e-wolontariatem można znaleźć w socialmediach (lokalne grupy facebookowe), ale także na stronie www.wolontariat.org.pl (Ogólnopolska Sieć Centrów Wolontariatu, www.tudu.org.pl (Portal TuDu).
E-wolontariat charakteryzuje się daleko idącą swobodą e-wolontariuszy wynikającą z fizycznej odległości pomiędzy koordynatorem, a e-wolontariuszem. Z tego powodu niezwykle ważny jest stały monitoring oraz system rozliczania z realizowanych zadań. W ramach ewaluacji warto wykorzystać anonimowe ankiety (przykładowo w Google Forms), indywidualne rozmowy przez komunikatory (np.: MS Teams, Zoom) oraz elektroniczne karty pracy.
Autor: Artur Tyński
[1] NordVPN: Jak dużą część życia Polacy spędzają w Internecie, www.nordvpn.com/pl/blog/czas-w-internecie/, [dostęp: 20.11.2021].
[2] Tamże.
[3] M. Kacprowicz, B. Borowiecka: Podręcznik e-wolontariatu: praktyczny przewodnik dla osób, instytucji i organizacji, które chcą zmieniać świat na lepsze dzięki wykorzystaniu nowych technologii i współpracy z wirtualnymi społecznościami.
[4] Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2020 r. poz 1057, z 2021 r. poz. 1038, 1243, 1535).
[5] Tamże.
[6] Tamże.
Loading ...